تفاوت کارشناس معین با سایر انواع کارشناسان رسمی

کارشناس معین فردی است که در فرآیند انجام کارشناسی، توسط کارشناس رسمی اصلی یا هیأت کارشناسی و با تأیید مقام ارجاع‌دهنده (دادگاه، دادسرا یا مرجع شبه‌قضایی)، برای بررسی یک بخش خاص از موضوع کارشناسی که نیاز به تخصص ویژه دارد، به کار گرفته می‌شود.

تفاوت‌های ماهوی کارشناس معین با سایر انواع کارشناسان و مسوولیت های او

کارشناس معین برخلاف سایر کارشناسان رسمی که دارای جایگاه مستقل قضایی یا شبه‌قضایی هستند، نقش پشتیبان فنی محدود در بخشی از موضوع کارشناسی را ایفا می‌کند. جایگاه وی در پرونده تابع کارشناس اصلی است و از استقلال کامل برخوردار نیست. این تمایزهای ماهوی لازم است به‌روشنی در آیین‌نامه‌ها و رویه‌های کارشناسی تبیین شود تا از بروز ابهام یا مسئولیت‌گریزی جلوگیری گردد.چنانچه کارشناس معین دارای پروانه کارشناسی رسمی باشد، در محدوده اظهارنظر تخصصی خود، مسئولیت قانونی دارد، اما مسئولیت کلی گزارش کارشناسی بر عهده کارشناس اصلی باقی می‌ماند. گزارش نهایی باید حداقل به امضای کارشناس اصلی برسد و در صورت لزوم، اظهارنظر یا گزارش کارشناس معین به‌عنوان پیوست تکمیلی ضمیمه شود.
 

در این میان، تفاوت‌های کلیدی میان کارشناس معین و سایر انواع کارشناسان به شرح زیر است:

۱. نحوه تعیین سایر کارشناسان (منفرد یا هیأتی) مستقیماً توسط مرجع قضایی تعیین می‌شوند.کارشناس معین به پیشنهاد کارشناس اصلی و با تأیید مرجع قضایی منصوب می‌گردد.

۲. استقلال در اظهارنظرکارشناسان رسمی (اعم از منفرد، هیأتی، ثالث) در ارائه نظر خود کاملاً مستقل هستند و مسئولیت مستقیم دارند.کارشناس معین صرفاً در محدوده‌ای مشخص و محدود اظهار نظر می‌کند و نظر او در قالب گزارش نهایی کارشناس اصلی منعکس می‌شود.

۳. مسئولیت حقوقیدر صورت بروز خطا یا تخلف، کارشناسان رسمی مستقیماً تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. کارشناس معین به‌دلیل نداشتن رابطه مستقیم با مرجع ارجاع‌دهنده، فقط از طریق کارشناس اصلی مسئول است. به بیان دیگر، مسئولیت نهایی بر عهده کارشناس اصلی باقی می‌ماند.

۴. ارتباط با مرجع ارجاعکارشناسان رسمی، گزارش خود را مستقیماً به مرجع قضایی یا اداری تسلیم می‌کنند.کارشناس معین صرفاً گزارش خود را به کارشناس اصلی ارائه می‌دهد و با مرجع ارجاع‌دهنده در ارتباط مستقیم نیست.

۵. حق‌الزحمه کارشناسان رسمی طبق تعرفه مصوب، مستقیماً حق‌الزحمه دریافت می‌کنند.کارشناس معین تعرفه مستقلی ندارد و هزینه وی معمولاً از محل حق‌الزحمه کارشناس اصلی پرداخت می‌شود، مگر آنکه توافق جداگانه‌ای صورت گیرد.

وضعیت کارشناس رسمی که به عنوان کارشناس معین در پرونده منصوب می‌شود

۱. اگر کارشناس معین، کارشناس رسمی دادگستری باشد، آیا مسئولیتی متوجه او هست؟

بله، در حدود مأموریت تعیین‌شده و بر اساس اصول حقوقی عام و قواعد کارشناسی، کارشناس معین ـ حتی اگر در جایگاه فرعی باشد ـ مسئولیت قانونی و حرفه‌ای دارد، زیرا:
الف) دارا بودن پروانه رسمی:کارشناس معین دارای پروانه کارشناسی رسمی است، بنابراین مشمول کلیه مقررات انتظامی، کیفری و مدنی مربوط به کارشناسان رسمی است. تخلف یا قصور او، هرچند در نقش معین، قابل پیگیری است.

ب) مأموریت کارشناسی ولو فرعی، یک وظیفه عمومی است:حتی اگر توسط کارشناس اصلی دعوت شده باشد، اما با تأیید مقام قضایی فعالیت کرده و بخشی از گزارش نهایی بر مبنای نظر او تنظیم می‌شود. بنابراین، مطابق اصل «مسئولیت تابع مأموریت است»، در حوزه تخصصی ارجاع‌شده مسئولیت مستقیم دارد.

ج) قواعد تقصیر حرفه‌ای چنانچه در اظهار نظر فنی دچار اشتباه حرفه‌ای یا اظهارنظر مغرضانه شود، می‌توان علیه او به شورای انتظامی کارشناسان رسمی یا حتی مراجع قضایی (برای جبران خسارت یا تعقیب کیفری) شکایت کرد.

نتیجه:

کارشناس معین مسئول است، اما محدود به قلمرو مأموریت تخصصی‌ای که به او ارجاع شده، و این مسئولیت به معنای استقلال گزارش نیست، بلکه به معنای پاسخ‌گویی نسبت به بخش مشارکت‌شده در گزارش نهایی است.

۲. گزارش کارشناسی توسط چه کسانی امضا می‌شود؟

در عرف کارشناسی و رویه پذیرفته‌شده در کانون‌ها:

گزارش نهایی توسط کارشناس اصلی (یا اعضای هیأت کارشناسی) امضا می‌شود. کارشناس معین، چون مخاطب قضایی نیست، گزارش جداگانه‌ای به مرجع قضایی نمی‌دهد بلکه او به کارشناس اصلی گزارش می‌دهد.
اما:نظر کارشناس معین معمولاً به صورت ضمیمه مستقل با سربرگ رسمی و امضای خودش تنظیم می‌شود. این ضمیمه به گزارش اصلی پیوست شده و کارشناس اصلی در متن گزارش خود به آن استناد می‌کند (مثلاً می‌نویسد: "در خصوص بخش فنی مربوط به ارزش‌گذاری تجهیزات صنعتی، از نظر آقای مهندس ... استفاده شده که ضمیمه است").
نکته مهم:برخی شعب قضایی، در موارد حساس، از کارشناس معین نیز امضای مشترک در انتهای گزارش می‌خواهند. اما این حالت استثناست و در صورت وقوع، کارشناس معین وضعیت مشابه کارشناس مشترک خواهد یافت و مسئولیت کامل‌تری خواهد داشت.